In de winter van 332/331 v. Chr. viel Egypte in handen van Alexander de Grote. Hij veroverde het land op de Perzen die er al generaties lang heersten. Op 7 april 331 v. Chr. werd de stad Alexandrië (Iskanderiah in het Arabisch) gesticht die zou uitgroeien tot een metropool van een miljoen inwoners. De haven was een opening naar de Middellandse Zee en ontwikkelde zich tot een wereldcentrum van handel. Dat was nieuw voor Egypte.
Alexandrië had een eigen juridische status en samen met het vruchtbare land van de Nijl ging de thuisbasis van de Ptolemaeën, zo genoemd naar de eerste Ptolemaeus (generaal en opvolger van Alexander in Egypte die de dynastie stichtte), een rol van betekenis spelen in de internationale politiek. Alexandrië was een Griekse stad met een rechthoekig stratenplan. De vorsten hadden er hun paleizen. De befaamde bibliotheek bewaarde er literaire en wetenschappelijke boekrollen die ten dienste stonden van grote schrijvers en geleerden. De haven was een baken voor zeevaarders dankzij de beroemde vuurtoren. 

Macht en godsdienst

De Ptolemaeën (APM08797) gebruikten hun rijkdom en macht in de internationale politiek. Het hoogtepunt ligt in de 3de eeuw en het begin van de 2de eeuw v. Chr. Maar pas in 30 v. Chr., na de dood van koningin Cleopatra, was de rol van Egypte echt uitgespeeld. De intelligente vorstin was de laatste van haar dynastie die over het land van de Nijl heerste. Maar vergeten is ze niet! Toen Rome het machtscentrum van de wereld werd, moest Egypte genoegen nemen met een rol als Romeins gewest.
De Ptolemaeën stichtten een nationale godsdienst, die van Serapis. De cultus moest zowel Egyptenaren als nieuwkomers in Egypte aanspreken. Zijn grootste tempel kreeg hij in Alexandrië, maar overal had hij heiligdommen. Met zijn weelderige baard en haardos ziet Serapis er uit als een vertrouwenwekkende Griekse god. Inhoudelijk had hij veel van Osiris; ook Serapis was een god van doden. De populaire godin Isis werd zijn echtgenote en de kleine Horus, bekend als Harpokrates, was hun zoon. Zo ontstond een heilige familie als fundament van het geloof. Binnen het Romeinse rijk werden Isis, Harpokrates en Serapis vereerd tot aan de Rijn en de Thames.
Tijdens de Hellenistische periode en onder de keizers hield Egypte sterk aan de eigen godsdienstige tradities vast. Vele van de nu nog bestaande tempels werden gebouwd door Ptolemaeën en keizers in hun hoedanigheid van farao's. Wel kreeg onder de Romeinen het christendom steeds meer aanhang.

Osiris en Isis

Osiris was de goede god van het leven en de herrezen doden. Het wonder van Osiris en zijn vrouw Isis, en hun zoon Horus kende iedereen. Een list werd Osiris noodlottig en hij werd in stukken gehakt door de sluwe Seth, belichaming van het kwaad. Isis weet echter de delen van zijn lichaam die verstrooid zijn langs de Nijl, te herenigen en weer tot leven te wekken. Zo is Isis de liefhebbende echtgenote bij uitstek die, o wonder, een zoon krijgt van de herrezen Osiris: Horus. Hij zal later zijn vader wreken, een geschiedenis die in de tempel te Edfoe opgevoerd werd. Het Egyptische verhaal is in detail door Plutarchus in de 1ste eeuw n. Chr. in het Grieks opgeschreven.
Isis neemt in de loop der eeuwen aspecten van andere godinnen in zich op en Egyptische koninginnen identificeren zich met haar. Groot en klein, duur en goedkoop, de voorstellingen van Isis die haar zoontje de borst reikt, zijn niet te tellen. Ook ontstaat er in de Grieks-Romeinse tijd een beeld van de staande Isis die in de hand van haar gestrekte arm een lotusbloem vasthoudt waarop de kleine Horus zit. De Egyptische lotus symboliseert het nieuwe leven. Steden en dorpen hadden hun eigen goden met hun eigen grote en kleine feesten. Duizenden pelgrims bezochten zulke festiviteiten. Soms stonden dieren in het middelpunt van de verering. Ze werden aanbeden als de levende verschijningsvorm van een god op aarde. Elders werden weer goden in verschillende vormen vereerd. Osiris had een cultus te Canopus, in de Delta. Speciaal in de eerste eeuwen van de jaartelling werd de god daar vereerd als een bolle vaas met een deksel in de vorm van zijn hoofd met koningskap (APM07874). Dergelijke voorstellingen van Osiris werden met de zegenbrengende inhoud van de vaas, Nijlwater, in verband gebracht.

Mummieportretten

De techniek van het mummificeren en die van het het bijzetten van het stoffelijk overschot ontwikkelde zich gedurende eeuwen en millennia. Lijken van arme mensen verdroogden eenvoudigweg in het zand van de woestijn. Wie het zich kon veroorloven zocht de vakkennis van de mummificeerders. In de Grieks-Romeinse tijd was het gebruikelijk om de mummie van een overleden familielid enige tijd thuis in een kist rechtop neer te zetten. Voor het gelaat van het stijf in windsels gewikkelde lichaam werd een paneel met een portret van de overledene geplaatst. Van honderden van de antieke bewoners van het Nijldal zijn dergelijke portretten bewaard gebleven.
Uiteraard liep de vaardigheid van de schilders uiteen. Ook hadden verschillende streken van het land eigen artistieke tradities. Soms lijken de portretten goed getroffen. In elk geval boeien ze en zijn ze levendig door het gebruik van schaduwwerking. Er werd geschilderd met vloeibare was die met pigmenten gekleurd werd. De Romeinse schrijver Plinius bericht er over in de 1ste eeuw n. Chr. Maar hoe precies deze 'encaustische' techniek in de praktijk werkte, is een punt van discussie.
Het omhulsel van de mummie gemaakt van hout en gips, soms van met stro vermengde klei, heeft vaak het hoofd, de handen en voeten, en bij vrouwen de borsten plastisch, uitgewerkt. Het gelaat met sprekend omrande ogen en rijk gekapt, kijkt dan naar de bovenzijde van de voeten waar de dode als verrezene vereerd wordt. De kleding en de sieraden van de overledene zijn zo zorgvuldig weergegeven dat ze een bron van informatie voor de archeoloog zijn.